Yanık, vücudu dıştan örten cildin; içten ağız, burun ve yemek borusunu örten mukozanın dayanabileceğinden yani abzorbe edebileceğinden daha fazla ısı ile karşılaşmasıdır.
3 çeşit yanık vardır
1-Fiziksel yanıklar (Termal yanıklar): Yüksek ısı veya enerji kaynağı, elektrik, nükleer radyasyon yanıklarıdır. Sönmemiş bir sigara izmariti iyi bir yangın sebebidir. Özellikle çocuklar bu tip yanıklarla yaralanırlar. Çoğu dikkatsizlikten olur. Kibritle oynayan çocuklar yangın çıkarabilir. Soba, elektrikli ocak, ütü, kaynar su, kızgın yağ ağır yanıklara neden olabilir. Aşırı güneşte kalma da bir yanık nedenidir. Elektrik çarpmaları da bir tür termal yanıktır.
Elektrik çarpmalarında giriş yeri oldukça küçük olabilir. Ancak derin dokularda büyük hasarlar vardır. Elektrik akımı kalp üzerinden geçti ise kalp durup hasta aniden ölebilir. Yıldırım çarpması da bir tür elektrik yanığıdır.
Elektrik yanıklarında iki tehlike vardır
a) Genellikle doku hasarının miktarı, ciltteki yaranın görüntüsüne bağlı olarak, umulandan daha fazladır. Ciltteki yanık yaralarının küçük olmasına rağmen daha derin dokularda şiddetli hasar olabilir.
b) Yanıkla birlikte hastanın durumunu daha da ağırlaştıracak kalp durması olabilir. Elektrik enerjisi şiddetli doku hasarı yapabilir. Bir yanığa neden olabilmek için elektrik bir noktadan vücuda girip başka bir noktadan çıkmalıdır. Elektriğin vücuda girdiği ve çıktığı noktalarda her zaman birer yanık yarası vardır.
Elektrik şoku yaralanmalarında yüksek voltajlı bir elektrik akımı vücuda girip çıkmış ve kalbi durdurmuştur. Ayrıca elektrik şoku kırık çıkıklara yol açabilecek kadar güçlü kas kasılmalarına neden olabilir. Hasta yere düşerek başka yaralanmalara maruz kalabilir.
2-Kimyasal yanıklar:Asit ve kalevi yanıklarıdır. Sanayi ve ev içi kazaları olabildiği gibi savaş gazları ile de bu tür yanıklar olabilir. Bu yanıklarda solunum yolları da etkilenir. Nefes darlığı olabilir. Kimyasal yanıkların çoğu cilde veya giysilere temas eden kuvvetli asit veya bazlarla olur. Kuvvetli kimyasal maddelerin gazları da solunum yollarında yanıklara neden olabilir. Gözler kimyasal yanıklardan kolayca zarar görebilir.
3-Radyasyon yanığı: Atomların patlaması sonucu alfa, beta ve gama ışınları çıkar. Bu ışınlar değişik oranlarda vücuda zarar verirler. Radyasyon nükleer yanığa neden olur. Radyasyon yanıkları, radyasyonun gücü, süresi, insan vücuduna uzaklığı, vücutta etkilediği alan genişliği, engelleyici araç kullanılıp kullanılmamasına bağlıdır.
Yanığın ciddiyetini belirleyen faktörler
Yanığın derinliği: Yanık derecesi,
Yanığın alan genişliği: Yanan alanının toplam vücut alanının % 25’inden fazla olması,
Hastanın yaşı: Hastanın çocuk ya da yaşlı olması,
Kritik bölgelerin yanması: El, yüz, ayak ve cinsel organların olduğu bölgelerin yanığı,
Diğer yaralanmalar: Yanıkla birlikte yüksekten düşme olması, kapalı alan yanıkları, kemik kırıkları, kafa ya da göğüs travması ile birliktelik,
Hastanın genel durumu ve sistemik hastalıkları: Hastanın gebe olması, şeker hastalığının olması, bronşit, kalp hastalığı, kullanılan ilaçlar,
Yanık derecelendirilmesi
3 grupta özetlenebilir
1- Birinci derece yanık: Derinin üst tabakasını etkileyen yanıklardır. Sadece deride kızarma mevcuttur. Güneş yanıkları birinci derece yanıklardır.
2- İkinci derece yanıklar: Derinin üst tabakasının tamamının alt tabakasının bir kısmının yanması sonucu oluşur. İkinci derece yanığın göstergesi deride içi su dolu keseciklerin oluşmasıdır. Bu tip yanıklar iz bırakmadan iyileşirler.
3- Üçüncü derece yanıklar: Cildin tüm tabakalarını, cilt altı yağ dokusunu hatta cilt altındaki organlarında etkilendiği yanıklardır. Cilt kurudur. Ağrı duygusu kaybolmuştur. Renk kömür gibidir ya da beyazdır. Yanık alanında içinde donmuş kanın bulunduğu damarlar gözükebilir.
Yanığın vücuttaki etkileri
Cilt aslında vücuda dıştaki mikropların girmesini ve içteki sıvı ve ısı kaybını önleyen bir organdır. Duyu sisteminin algılama yeridir. Cilt örtüsünün yanması sıvı ve ısı kaybına, mikropların içeriye girmesine neden olur. Yanık denilince yalnızca cildin yanması akla gelir. Ancak yanık yalnızca cildi değil tüm organları veya sistemi etkileyen sistemik bir yaralanmadır. Bir yanık hastasında şiddetli ağrı vardır. Aşırı derecede sıvı kaybı olur. Yanık bölgesinden çıkan bazı zararlı maddeler böbrek, karaciğer ve diğer organlarda hasarlara neden olabilir.
Isı ile oluşan yanıklarda ilkyardım uygulamaları
Yanma süreci sona erdirilir. Daha fazla yanma önlenir. Ortamda ısı ve duman varsa yaralı olay yerinden hemen uzaklaştırılır. Alev almış tüm giysiler çıkarılır. Cilt ve giysiler halen sıcaksa soğuk suya daldırılır veya ıslak, serin gazlı bezlerle yanan yer örtülür. Ancak yanık alanı 10 dakikadan fazla soğuk suya daldırılmamalıdır. Üçüncü derece yanıklarda suya daldırmak enfeksiyon riskini artırabilir. Bu durumda temiz pansuman malzemesi ve temiz su kullanılması enfeksiyon riskini azaltacaktır.
Isı kaybını ve enfeksiyon riskini azaltmak için yanık alanı kuru, steril gazlı bezle örtülür. Temel yaşam desteği uygulamaları yapılır. Hasta acilen yanıklı bir hastanın tedavi olabileceği merkeze sevk edilir. En önemli bilinmesi gereken şey: yanık alanının üzerine steril ıslak bezden başka hiç bir şey konmamalıdır. İmkan varsa oksijen verilmelidir. Transporttan önce hastanın şok tedavisine ihtiyacı olabilir. Yüz yanıklarında ya da duman koklayan hastalarda nefes darlığı olabilir. Buna hazırlıklı olunmalıdır.
Kimyasal yanıklarda ilkyardım uygulamaları
Temelde bir kimyasal yanığın acil bakımı termal yanık ile aynıdır. Yanma sürecini durdurmak için kimyasal maddenin hasta ile teması kesilmelidir. Çok az istisna dışında bu işlem yanık alanın bol su ile yıkanması ile yapılır.
Pek çok kimyasal yanık vakasında izlenmesi gereken en iyi kural “kirlenmenin çözümü seyreltmektir”. Yanıklı alan bol su ile yıkanmalıdır. Ancak yıkama işlemi basınçlı su ile yapılmamalıdır. Aşırı basınç derideki mekanik hasarı artırabilir. Etkilenmiş alandaki cilt bol suyla hızla yıkanırken giysiler de çıkarılmalıdır. Yıkama işlemi başladıktan bir süre sonra hasta ağrısının dindiğini söyler. Ancak yıkama işlemi ağrı dindikten sonra da en az 10 dakika sürdürülmelidir. Yıkama tamamlandıktan sonra yanık alan, termal yanıkta yapıldığı gibi, kuru, steril pansumanla örtülmelidir. Sonra hastaneye sevk edilmelidir.
Elektrik yanıklarında ilkyardım uygulamaları
Bir ilkyardımcı bir elektrik çarpması ile karşılaştığında kalbi durmuş, çoğul yaralanmaları olan şiddetli yanıklı bir hastaya müdahale edeceğini bilmelidir. Elektrik yaralanmalarında ilkyardım gerektiğinde temel yaşam desteği uygulaması, tüm yanıkların kuru steril pansumanla örtülmesi ve olası kırıkların tespitidir. Tüm elektrik yanıkları hastanede daha ileri tedavi gerektiren ciddi yaralanmalardır.
Elektrik çarpması kopmuş bir gerilim hattından oldu ise kurum tarafından kesilmediği sürece gerilim hattında elektrik olduğu varsayılmalıdır. Elektrik teli veya elektrikli bir aletle hala temasta olan birine yaklaşmadan önce elektrik kesilmelidir. Ev içi elektrik çarpmalarında sigorta indirilmeden hastaya dokunulmamalıdır.
Yıldırım çarpmaları da elektrik çarpması olarak kabul edilmelidir. Tüm ilkyardım işlemleri uygulanmalıdır. Yıldırım çarpmalarında hastaya dokunulabilir. Elektrik çarpmaz. Bu hastalar travma olarak kabul edilmeli ve travma tahtası ile taşınmalıdırlar.