Düşme, çarpma, vurma, delici-ateşli aletlerle yaralanma, denize dalma gibi kazalar en sık karşılaşılan ve ölüme neden olan yaralanmalardır. Bu kazalarda kafa, omurga, göğüs ve batın yaralanmalarına öncelik verilmelidir.
Yara, vücudu kaplayan derinin bütünlüğünün herhangi bir nedenle bozulmasıdır.
Yaralar, çeşitli şekillerde sınıflama yapılabilir.
Sebebine göre:
Travmatik yaralar,
Travmatik olmayan yaralar,
Enfeksiyon durumuna göre
Enfekte yaralar,
Enfekte olmayan yaralar,
Yaranın derinliğine göre
Basit yaralar: Yalnızca cilt ve cilt altını ilgilendirir. Yani yara yalnızca cilttedir.
Komplike yaralar: Yaranın sınırları cildin tabakalarını geçmiş, cilt altında olan organlar da yaralanmıştır.
Yaranın Belirtileri
- Yaranın olduğu yerde normal cilt görünümü kaybolmuştur.
- Genelde yara yerinde kanama vardır.
- Yara yerinde ve etrafında şişlik olur.
- Ağrı vardır.
- Yaranın olduğu yerdeki organlarda fonksiyon kaybı olabilir.
Yaralanma Belirtileri
- Kırık varsa kırık belirtileri,
- Ağrı,
- Hissizlik, kuvvetsizlik veya felç,
- İç kanama belirtileri,
- Solunum güçlüğü(göğüs yaralanmalarında)
- Karın yaralanmalarında, iç kanamayı gösteren, karın kaslarının sertleşmesi (tahta karın).
İlkyardımcının Görevi
- Öncelikle, ambulans çağırılmalıdır.
- Durumu sık aralıklarla kontrol ederek not alınmalıdır.
- Durumun kötüleşmesini önlenmeli, hayati fonksiyonları kontrol altında tutulmalıdır.
- Omurga yaralanmasından şüphelenilirse, yaralı sert zemine yatırılmalı, hareket ettirilmemeli ve taşırken özen gösterilmelidir.
- Karında, göğüste yabancı cisim varsa kesinlikle çıkarılmamalı. Yabancı cismi sabitleyin, yaralıyı hastaneye gönderilmelidir.
- Burundan ya da kulaktan kan, beyin omurilik sıvısı gelmesi durumunda kafa kırığı varmış gibi hareket edilmelidir.
- Denize dalmalarda, boyun omurlarının yaralanmış olabileceğini düşünülmelidir.
- Taşıma sırasında boynun korunmasına ve ani hareketlerden kaçınılmasına dikkat edilmelidir.
Yaralanmalarda en büyük problem kurtarıcının yalnızca bir yaraya ya da yaralanmaya odaklanarak daha önemli problemleri atlayabilmesidir. Bu nedenle yaranın boyutu ne olursa olsun hasta bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Görünürde bir yara ne kadar dramatik olursa olsun dışarıdan hiç görünmeyen ancak hastanın yaşaması için çok önemli olan başka yaralanmalar olabilir.
Yaranın üzeri temiz bir bez ya da sargı bezi ile kapatılmalıdır. Kanama varsa durdurulmalıdır. Mümkünse yaralanan organ hareketsiz hale getirilmelidir. Bu hem kanamayı hem de ağrıyı azaltır. Yara içinde bıçak, şiş, tahta parçası gibi herhangi bir yabancı cisim varsa olay yerinde ÇIKARILMAMALIDIR.
Hasta böylece hastaneye sevk edilmelidir. Deriden dışarı çıkan herhangi bir organ (Bağırsaklar v.s.) içeri İTİLMEMELİDİR. Böyle bir durum söz konusu ise organın üzeri temiz bir bezle örtülmeli, öylece nakledilmelidir.
Cilt ve cilt altını geçerek cilt altıdaki organların da yaralandığı yaralar ciddi yaralardır. Kol ve bacaklarda sinir, damar kas yaralanmaları ya da kemik kırığı ile birlikte olan kanamalar ciddi yaralardır. Kafa, göğüs ve karın bölgesinde ise cilt ve cilt altını geçen yaralanmalar ciddi yaralanmalardır.
Ciddi Yaralanmalarda İlkyardım
Ciddi yaralanmalarda yaranın yeri önemlidir. Yara kol ya da bacaklarda ise ilk iş kanama varsa durdurulmalıdır. İmkanı varsa yaralı kol ya da bacak kalp seviyesinin üzerine kaldırılabilir. Yaranın olduğu kol ya da bacak hareketsiz hale getirilmelidir. Bu işlem bir mukavva, şemsiye ya da tahta parçası ile yapılabilir. Bu işleme ATELLEME deriz. Özellikle yara ile birlikte kırık varsa atelleme daha da önemlidir. Atelle birlikte kanama azalır. Ağrı azalır. Yaranın büyümesi ya da yeni yaralanmaların önüne geçilmiş olur. Yara kafa, boyun, göğüs kafesi ya da karın bölgesinde ise ve cildi geçip cilt altındaki organları da içine alıyorsa bu durumda daha da önemli hale gelir.
Delici Göğüs Yaralanmaları
Göğüs bölgesinde olan ciddi yaralar özellik arz eder. Göğüs içinde normalde negatif basınç vardır. Kalp ve akciğerler bu kapalı kutu içinde çalışırlar. Göğüs kafesinde olacak herhangi bir yaralanma sonunda göğüs içine hava girer ya da içeriden hava çıkarsa bu kapalı ortam bozulur. Hasta şiddetli nefes darlığı çeker. Kalp atımları zorlaşır. Hasta şoka girer.
Delici Göğüs Yaralanmalarında İlkyardım
Bu durumda yapılacak en önemli şey açık olan bu yarayı kapalı hale getirmektir. Hastanın başı altına bir şeyler konmalı ve başı yükseltilmelidir. Göğse batan şiş, bıçak gibi herhangi bir yabancı cisim varsa çıkarılmamalıdır. Göğüste bulunan bir yaradan açık pembe renkli kan geliyorsa bu oldukça ciddi bir durumdur. Kalp ya da büyük damarlarda yaralanma olmuş olabilir. Bu da ölümcüldür. Yapılacak iş yarayı herhangi bir şeyle kapatarak hızlıca naklini gerçekleştirmektir.
Delici Karın Yaralanmaları
Karın bölgesi yaralanmalarında karın içi organlar yaralanabilir. Bağırsaklar dışarı çıkmış olabilir. Kanama olabilir. Karın içinde bulunan büyük atardamar ve toplardamarlar yaralanarak ölümcül kanamalara yol açabilir.
Delici Karın Yaralanmalarında İlkyardım
Cilt dışına çıkan herhangi bir organ varsa üzeri temiz bir sargı bezi ile örtülerek hastaneye nakledilmelidir. Kanama varsa kanayan yer temiz bir sargı bezi ile örtülmeli hasta nakledilmelidir.
Kafatası ve Omurga Yaralanmaları
Baş bölgesinde olan yaralarda, yara kafa derisini geçip kafa kemiklerini de içine alıyorsa bu durumda hastanın durumu çok daha ciddi demektir. Bu hastanın erken dönemde bir hastaneye nakli gerekir. Hasta havale geçirebilir. Kalp ve solunum durması olabilir.
Boyun bölgesinde olan ciddi yaralarda: boyundan geçen damarlar, hava borusu, yemek borusu ya da sinirler zarar görmüş olabilir. Bu durumda yapılacak şey yine temel ilkyardım işlemlerini uygulamak, boynu hareketsiz hale getirmek, kanama varsa direk bası ile durdurmaya çalışmak ve hastayı nakletmektir.
Kafatası yaralanmaları künt ya da delici vasıfta olabilir. Her ikisi de tehlikelidir. Kafatası genişlemeye izin vermeyen kapalı bir kutudur. Bu nedenle normalde olması gerekenden fazla ne olursa olsun beyin dokusuna zarar verebilir. Künt yaralanmalarda Beyin dokusu su alarak şişebilir. Biz buna BEYİN ÖDEMİ deriz . Beyin ödeminin tehlikesi; beyin şişince sinir hücrelerine baskı yaparak geri dönüşümü olmayan hücre ölümlerine yol açabilir. Ayrıca kafa içi basınç artında beyinde fıtıklaşmalar olabilir. Bu hasta için sonun başlangıcı anlamına gelir. Zamanında müdahale edilmezse ölüm ihtimali yüksektir.
Kafa içindeki basınç beyin kanamalarında da artabilir. Kafatası içinde kanama beyin zarları arasına, beyin dokusu içine ya da beyin sıvısının olduğu boşluklara olabilir. Her ne sebeple olursa olsun her türlü beyin kanaması da ölümcül bir durumdur.
İkinci ciddi yaralanma çeşidi delici kafatası yaralanmalarıdır. Bu tür yaralanmalar oldukça nadirdir. Ancak görülebilir. Bıçak, çivi, tahta, tornavida gibi her türlü delici-kesici aletle yaralanma olabilir.
Omurga kırıkları omurilik zedelenmesi ile kalıcı felçlere neden olabilir. Trafik kazalarında ise hem kafatasında hem de omurgada ciddi yaralanmalar olabilir. Özellikle boyun omurgalarındaki kırıklar kalıcı felçliklerin en sık sebebidir.
Kafatası ve Omurga Yaralanmalarında Belirtileri
- En ağır ve önemli belirti hastanın kalp atımlarının ve solunumunun olmamasıdır.
- Hastanın şuur durumu değişir. Hasta yer zaman ve kişi oryantasyonunu kaybeder. Travma öncesi bir dönemi hatırlamaz. Bu dönem 1 saniye olabileceği gibi saatler hatta günler bile olabilir. Nerede olduğunu, kim olduğunu, zamanı bilemeyebilir.
- Vücudu ayakta tutan, her türlü organın ve kasların çalışması için kafatası ve omurga içinde bulunan sinir sisteminin sağlam olması gerekir. Sinir sisteminde travmaya bağlı bir iletim kusuru olduğunda o sinirin uyardığı kaslar ya da organlar çalışamaz hale gelir. Örneğin yüksekten düşmeye bağlı olarak bel omurgalarında bir hasar var ve omurilik bundan zarar gördü ise bacaklarda felçlik olabilir. Hasta büyük abdestini tutamayabilir. Boyun omurgalarında bir kırık varsa el ve bacaklarda felçlik olabilir.
Kafatası ve Omurga Yaralanmalarında İlkyardım
Hasta bir bütün olarak değerlendirilmeli ve güvenlik çemberine alınmalıdır. Buradaki en önemli ayrıntı hastanın transferindedir. Kafatası ve omurga yaralanmalarında usulüne uygun olmayan transfere bağlı olarak hastada kalıcı felçlikler olabilir. Bu nedenle hasta önce paketlenmelidir. Travma tahtası ve boyunluk kullanılmalıdır. Hasta düz bir zeminde taşınmalıdır.