Normal vücut ısısı 37 0C olduğu halde çevremiz nadiren bu kadar sıcaktır. Vücudumuz yediğimiz besinleri yakarak ısısını sabit tutmaya çalışır. Vücut ısısının düşmesine hipotermi denir. Vücut ısı kaybını metabolizmayı arttırarak dengelemeye çalışır.
Hipotermi
Hipotermi için ısısının donma noktasında olmasına gerek yoktur. Kışın evsiz kişilerde veya evlerinde yeterince ısınamayanlarda da görülebilir. Yaşlı ve hastalar soğuğa daha az dirençlidir. Kişi soğuk suya batırıldığında hızla vücut ısısı düşer ve hipotermi gelişir.
Vücut ısısının birkaç derece düşmesi telafi edilebilir. Yaşamsal organlarda ısının 35 0C nin altına düşerse hipotermi oluşmaya başlar. Birinci evrede titreme görülür. Artmış kas aktivitesiyle, vücut ısısını yükseltmeye çalışır. Bu evrede vücut ısısı 32-35 0C arasındadır. Vücut ısısı 32 0C nin altına düşerse ikinci evreye girilir. Bu evrede kas hareketleri azalır, özellikle küçük kaslarda kas hareketleri durur. Isı düştükçe bütün kas hareketleri sona erer.
Hipotermi belirtileri
- Başlangıçta titreme vardır.
- Kas hareketleri yavaşlar, ısı düştükçe durur.
- Uykuya eğilim görülür.
- Nabız yavaşlar ve zayıflar.
- Solunum yavaşlar ve yüzeyselleşir.
- Kalp ritmi bozulabilir.
- Dolaşım ve solunum durabilir.
Hipotermide ilkyardım uygulamaları
- Hasta 20 0C civarında oda ısısına alınmalı
- Islak giysilerini çıkarın ve kuru battaniye ile örtülmeli
- Gerekirse hava akımını kesmek için çevresine rüzgarlık gerilmeli
- Hasta en kısa sürede hastaneye nakil edilmeli
Lokal soğuk yaralanmaları
Soğuk nedeniyle oluşan yaralanmaların çoğu vücudun açıkta kalan yerlerinde olur. Lokal yaralanmaların şiddetini etkileyen faktörler şunlardır:
- Maruz kalınan ısı
- Rüzgarın hızı
- Sıkı giysi, ayakkabı ve dolaşımı etkileyen başka nedenler
- Yorgunluk
- Kötü beslenme
- Alkol ve uyuşturucu kullanımı
- Hipotermi
Lokal soğuk yaralanmalarında ilkyardım uygulamaları
- Hastayı soğuk ve ıslak ortamdan uzaklaştırılmalı
- Sıcak ellerinizle ya da nefesinizle etkilenen bölge ısıtılmaya çalışılmalı fakat ellerinizle kesinlikle ovuşturulmamalı
Donuk
En ciddi lokal soğuk yaralanması olan donukta, dokular gerçekten donar ve hücreler ölür. Tedavide ölü dokuların ameliyatla temizlenmesi veya uzaklaştırılması gerekir.
Donuk belirtileri
Soğuğa maruz kalma vücudun tek tek belirli kısımlarında veya tümünde yaralanmaya neden olabilir. Donuğun sistemik belirtileri:
Evre 1: 32-35 derece
- Titreme
- Hasta zıplar ayaklarını yere vurur.
Evre 2: 32-29 derece
- Azalmış kas fonksiyonu: İlk önce küçük, ince kas aktivitesi durur. Hasta koordine parmak hareketlerini yapamaz. Isı düştükçe tüm kas aktivitesi sona erer.
Evre 3: 29-27 derece
- Hasta letarjiktir. Yani etrafı ile irtibatı kopmuştur. Uyaranlara cevap vermemektedir.
Evre 4: 27-25 derece
- Vital bulgular zayıflar. Nabız yavaşlar. Solunum sayısı azalır. Kalp atımları düzensizleşir.
Evre 5: 25 derecenin altı
- Tüm kardiyak aktivite durmuştur. Ölüm gerçekleşebilir. Ancak donmaya bağlı ölümlerde hastanın tekrar yaşatılması ihtimali oldukça yüksektir. Bu nedenle süre ne kadar olursa olsun bir hasta soğuğa bağlı öldü ise etkili bir acil tıbbi müdahale denenmeden ölü kabul edilmemelidir.
Donuğun Lokal belirtileri
- Donan el ya da ayak morarmıştır.
- Kas hareketleri düzgün yapılamamaktadır.
- Donuğun derecesine göre yüzeyel ve derin duyular kaybolmuştur.
- Şiddetli donuklarda nabızlar alınamayabilir.
- Donan yerde cilt altında su kesecikleri oluşabilir.
Donukta ilkyardım uygulamaları
Hasta ortamdan uzaklaştırılmalı 20 derecelik oda ısısına alınmalıdır. İlk değerlendirmede temel yaşam desteği kuralları uygulanmalıdır. Tüm ıslak giysiler çıkarılmalı hasta kuru ve sıcak battaniyelerle örtülmelidir. Hastanın ıslak ya da soğuk bir zemine yaslanmasına izin verilmemelidir. Hastanın etrafına rüzgarlık gererek konveksiyon yolu ile ısı kaybı önlenmelidir.
Vital fonksiyonlar kontrol edilir. Verilecek olan oksijen sıcak olmalıdır. Bunun için oda ısısında tutulan bir oksijen tüpünün kullanılması yeterlidir. Hastanın daha fazla ısı kaybetmesi önlenir. Hasta olay yerinde ısıtılmamalıdır. Bu işlem hastanede yapılmalıdır. Tüm hastalar hastaneye sevk edilmelidir.
El ya da ayakta donma varsa: Bu kısmı daha fazla hasardan koruyun. Asla donan dokuyu ovmayın. Hastanın donan ayağı üzerine basmasına veya yürümesine izin vermeyin. Daima nazik davranarak donan kısmı koruyun. Islak ya da sıkı tüm giysileri çıkarın. Yaralı kısmı gevşekçe kuru, steril pansumanla örtün. Sistemik donma belirtileri açısından hastayı değerlendirin.