Vücudumuzu ayakta tutan iskelet sistemin oluşturan kemik örgüsündeki ayrılmaya yani kemiğin devamlılığının ve anatomik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir.
Kırıklar değişik kriterlere göre sınıflandırılırlar:
A-Dışarı açılıp açılmamasına göre
1-Açık kırık: Kırık uçları cildi yırtıp dış ortama açılmıştır. Kanama vardır. Enfeksiyon riski yüksektir.
2- Kapalı kırık: Kırık uçları cilt altındadır. Cilt bütünlüğü bozulmamıştır.
B- Yaşa göre
1- Çocuk kırıkları: Yaş ağaç kırığı olarak isimlendirilir. Kemiği saran dış zar sağlamdır. Çabuk iyileşir.
2-Yetişkin kırığı: İyileşmesi zaman alır.
3-İleri yaş kırığı: Normal iyileşme oldukça yavaş olur. Bazen tam iyileşme olamaz.
C- Kırık zeminine göre
1- Sağlam kemikteki kırık normal iyileşir.
2- Kemikte ur, iltihap gibi herhangi bir bozukluk varsa iyileşme oldukça zor olur. Bazen ameliyat gerekir.
D- Kırık uçlarının durumuna göre
1- Kırık uçları ayrılmamışsa iyileşme daha çabuk olur.
2- Kırık uçları birbirinden ayrılmış ise iyileşme daha zor olur.
E- Kırığı oluşturan nedene göre
1- Direk kuvvetle: Trafik kazası, darb, düşme gibi durumlarda kemiğe direk darbe gelir.
2- İndirekt kuvvetle: Yine yaralanmayı oluşturan bir kuvvet vardır. Ancak yaralanma kuvvetin geldiği yerde değil de başka bir noktada zorlamayla olur. Bir yüksekten düşme hastasında topuk yere değdi ise topukta kırık vardır. Bu direk kuvvetle olur. Ancak kuvvetin yansıması ile dizde, kalçada, omurga kemiklerinde ve kafa tabanında kırıklar olabilir.
Kırık belirtileri
A-Yaralanmaya ait belirtiler
1-Ağrı: Kırık yerinde kendiliğinden ya da hareket ile olan ağrı vardır.
2-Kırık yerinden şişlik, cilt altında kan toplanması (Hematom),
3- Kırık yerinde morarma (Ekimoz): Kırığa bağlı olarak oluşan kanama cilt altına yayılmıştır.
B-Kırığa özgü belirtiler
- Yaralanma yerinden kırık kemik uçlarının görülmesi,
- Kırık kemiklerin üst üste binmesine bağlı olarak kırık olan kol yada bacakta kısalma,
- Kırık olan kol ya da bacakta dönme (rotasyon),
- Kırık şüphesi olan kol ya da bacak elbise üzerinden elle muayene edildiğinde bir kıtırtı sesi alınabilir. Bu ses kırık uçlarının birbirine sürtünmesine bağlıdır. Ancak bu sesi almak için özellikle kırık şüphesi olan kol ya da bacak hareket ettirilmemelidir.
- Kırık şüphesi olan kemiğin alt tarafından nabız kontrolü yapılır. Ciddi kırıklarda nabız alınamayabilir.
- Kırık olan yerde elle şekil bozukluğu ve hastanın ağrı duyduğu hissedilebilir.
- Kırık şüphesi olan kol ya da bacak sağlam tarafla karşılaştırıldığında kırık olan tarafta çap farkı vardır. Kırık olan tarafın çapı daha fazladır.
- Hareket olmaması gereken bir uzun kemikte anormal bir hareket noktası olabilir. Bu noktada kırık vardır.
Kırığın etkileri
- Bir kemikte kırık olduğunda şiddetli ağrıya bağlı olarak hasta ağrı şokuna girebilir.
- Kırık etrafında bulunan sinir, damar ve kaslarda yırtılma olabilir.
- Kırık yerinden olan kanamaya bağlı olarak hasta şoka girebilir.
- Kırık kafatasında ise beyin etkilenebilir. Hasta havale geçirebilir.
- Kırık omurgalarda ise omurilik zedelenmesine bağlı olarak hasta felç olabilir.
- Açık kırıklarda yara enfeksiyon olabilir.
- Büyük kemik kırıklarında kana geçen yağ parçacıkları akciğerlerde damar tıkanmalarına neden olabilir. Bu tıkanıklıklar nefes darlığına hatta ölüme neden olabilir.
- Kaburga kırıklarında akciğer, kalp, karaciğer, dalak; leğen kemiği kırıklarında barsak, idrar torbası gibi organlarda yaralanmalar olabilir.
Kırıklarda ilkyardım uygulamaları
Gerekli ise temel yaşam desteği uygulamaları öncelikli olarak uygulanmalıdır. Hastanın şuur durumu, solunum ve kalp atımlarının değerlendirilmesi öncelikli olarak yapılmalıdır.
Kanama ya da şok durumu varsa kanama durdurulmalıdır. Kırık tespiti yapılarak şok tedavisine başlanmalıdır.
Açık kırık pansumanla kapatılır. Dışarı çıkan kemik parçası varsa etrafı temiz bir pansumanla kapatılır. Dışarı çıkan uçlar içeri itilmez (Enfeksiyon riski). İçeride olan parçalar çekilip çıkarılmaz (Kanama, deformasyon riski).
Gereksiz muayene ve manüplasyonlar yapılmamalıdır. Sırf kırık muayenesi yapmak için kırık uçları hareket ettirilmemelidir. Bu tür gereksiz hareketler şiddetli ağrı ve kanamalara yol açabileceği gibi yaralanma sırasında olmayan yeni damar ve sinir zedelenmelerine yol açabilir.
Kırık kaza yerinde hareketsiz hale getirilir. Bu işleme atelleme denir. Kırık şüphesi olan kemiğim bir üst ve bir alt eklemlerini içine alacak şekilde hareketsiz hale getirilmesidir. Bu amaçla kullanılan orijinal atel malzemeleri mevcuttur. Ancak kaza yerinde her zaman bunlar bulunamayabilir. Bu durumda olay yerinde bulunabilecek her türlü malzeme (şemsiye, karton, tahta parçası vs. ) bu amaçla kullanılabilir. Omurgaların sabitlenmesi travma tahtası, boyunluk ve korselerle gerçekleştirilir. Ancak kaza yerinde bunlar da bulunamayabilir. Bu durumda yine olay yerinde bulunacak doğal malzemelerle (Battaniye, yerinden sökülecek bir kapı, bir masa üstü) bu amaçla kullanılabilir.