Havale, beynin elektriksel aktivitesinin artmasına bağlı olarak vücuda normalden fazla uyarılar göndermesi ve buna bağlı olarak vücutta oluşan kasılmalara denir.
Havale nedenleri
- Yüksek ateş,
- Beyne ait ateşli hastalıklar (menenjit, ensefalit, apse),
- Zehirlenmeler (Antihistaminik, aminofilin gibi ilaçlar, bakteriyel zehirlenmeler, kurşun zehirlenmeleri)
- Doğuştan beyinde gelişme kusurları,
- Kafa travmaları,
- Beyin tümörleri,
- Beyin kanamaları,
- Epilepsi (Sara) hastalığı.
Havale çeşitleri
Jeneralize nöbetler: Tüm vücudu ilgilendirir. Tüm havale nedenleri bunu yapabilir. Hasta çoğu kez bilinmeyen bir yer ve zamanda bilincini kaybederek tüm vücudu kasılarak yere düşer. 5-10 saniye aralarla vücutta kol ve bacaklarda açılarak sert gerilme nöbeti olur. Çene kasları gerilir. Ağızdan köpüklü salya gelir. Hasta dışkısını ve idrarını kaçırabilir.
Parsiyel nöbetler: Kol bacak ya a vücudun yalnız bir kısmını ilgilendiren yerel, kısmi nöbetlerdir. Bilinç kaybı, çiğneme, istem dışı giysileriyle ya da yüzüyle oynaması, aldırmazlık olabilir.
Sara krizi (Epilepsi)
Beyinde motor faaliyet ve bilinçte değişiklikler yapan anormal bir elektriksel uyarı odağından kaynaklanır. Vücutta anormal kas kasılmaları ile kendini gösterir. Genelde tüm beyni ilgilendiren havale nöbeti şeklindedir. Nöbet öncesi belirti olur (Aura dönemi). Aura döneminde korku, ses ya da koku duyma, yüz ve gözlerde istem dışı hareketler, baş dönmesi olabilir. Aura döneminden sonra ikinci dönem olan havale dönemi başlar. Bu dönemde katılaşma ve kasılma nöbetleri birkaç dakika sürer. Üçüncü dönem havale sonrası birkinlik, yorgunluk ve ayılma dönemidir. Gerilmeler durur. Ancak bilincin netleşmesi 10-25 dakika sürebilir. Hasta anlamsız ve şaşkın bakışlarla yüzümüze bakar. Sonra giderek toparlanır.
Sara krizinde ilkyardım
- Hasta rahat edeceği uygun bir yere taşınır.
- 112 acil aranarak yardım istenir.
- Bir kurtarıcı hastaya müdahale ederken bir yardımcı da olay yeri güvenliğini sağlamalıdır. Bu gibi olaylarda ülkemizde ne yazık ki hırsızlık ve kapkaç olayları sık olmaktadır.
- Yardımcı olabilecek kişiler dışındaki herkes olay yerinden uzak tutulmalıdır.
- Dilini ısırmaması için ağzına yandan bir mendil sıkıştırılır. Bu arada hasta kurtarıcının elini ısırabilir.
- Başını bir yere çarpmaması için yumuşak bir eşyayla destekleyin. Ceket, palto ya da bir kazak bu amaçla kullanılabilir.
- Kemer, kravat gibi vücudu sıkan giysiler gevşetilir.
- Nöbet sona erip hasta kendine gelene kadar ya da ilk yardım ekibi gelene kadar hasta yalnız bırakılmamalıdır.
Yapılmaması gerekenler
- Tehlike yoksa hastayı yeriden kıpırdatmayın,
- Yiyecek ve içecek vermeyin,
- Herhangi bir şey (Alkol, kolonya, sigara, soğan, sarımsak vs) koklatmayın,
- Hastanın üzerine su dökmeyin.
- Tokat atmayın.
Ateş nedeniyle oluşan havale
Genelde 2 yaş civarı çocuklarda olmak üzere 6 ay-5 yaş arası çocuklarda görülür.Beynin korteks denilen dış tabakası ve bunun hemen altındaki sinir hücrelerinde anormal elektrik boşalmaları olur. Buna bağlı olarak hastada istemsiz kasılmalar ve gevşemeler bazen da bilinç kaybı oluşabilir.
Ateşli havalede ilkyardım
- Hasta rahat edeceği uygun bir yere taşınır.
- 112 acil aranarak yardım istenir.
- Gerekirse Temel Yaşam Desteği kuralları uygulanır.
- Hastanın ağzında herhangi bir şey varsa çıkarılır.
- Eğer vücut ısısı yüksekse boyun, koltuk altı, kasıklar gibi damarların deriye yakın olduğu bölgelere ıslak bezler konarak hasta soğutulmaya çalışılır.
- Sara nöbetindeki ilk yardım kuralları uygulanır.